Winda, czyli dźwig osobowy w budynku wielokondygnacyjnym w dzisiejszych czasach to standard. Nowoczesne, szybkobieżne dźwigi zapewniają wygodny transport na coraz to większe wysokości. Z windy osobowej korzystamy codziennie, jednak niewiele osób zastanawia się nad tym – jak powstał dźwig, jak wpłynął na życie ludzi i zmienił świat? Windy umożliwiły nam tak wiele rzeczy, które obecnie uważamy za sprawy oczywiste.
Zanim windy stały się popularne, obiekty mieszkalne ograniczały się do konstrukcji, w których ludzie mogli przemieszczać się między piętrami tylko za pomocą schodów. Gdyby nie dźwig i jego powszechne zastosowanie, wysokość dzisiejszych budynków wynosiłaby maksymalnie 20 metrów (około 7 kondygnacji). Urządzenie podnoszące, które używamy dzisiaj, wzięło swój początek z prymitywnej, konopnej liny. Cofnijmy się zatem do tych czasów. Poznajmy historię dźwigu – Kiedy i jak powstała winda? Kto wynalazł windę?
- Winda osobowa – definicja
- Budowa windy – historia
- Pierwsza winda osobowa
- Chwytacze windy – opowieść o Otisie
- Jak winda zmieniła świat?
Winda osobowa – definicja
Już od zarania wieków, człowiek starał się udoskonalać narzędzia swojej pracy. Dawało mu to możliwość skuteczniejszego okiełznania przyrody oraz umożliwiło rozwój cywilizacji. Jednym z wynalazków, który został wymyślony tysiące lat temu, a nadal jest chętnie i powszechnie używany jest dźwig osobowy, czyli winda.
Winda – współcześnie, jest urządzeniem montowanym na stałe w zamkniętym szybie o murowanej, stalowej lub przeszklonej konstrukcji. Jednym z głównych elementów windy jest kabina (lub platforma) podnoszona i opuszczana za pomocą wyciągarki. Dźwig jest środkiem transportu pionowego, który służy do przemieszczania ludzi lub towarów pomiędzy piętrami w budynkach wielokondygnacyjnych.
Dźwigi są urządzeniami podnoszącymi masowego użytku. Każdego dnia, na całym świecie miliony osób oraz towarów przemieszcza się windami w ciągach komunikacyjnych lokali mieszkalnych, budynkach biurowych, handlowych, przemysłowych. Dźwigi znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle: w fabrykach, magazynach czy szybach kopalń.
Budowa windy – historia
Historia dźwigów sięga tysięcy lat. Najwcześniejsze wzmianki o windzie prowadzą do roku 236 p.n.e.. Rzymski architekt Witruwiusz informował, że Archimedes zbudował pierwszy dźwig. Była to bardzo prymitywna winda, działająca za pomocą lin, krążków i kołowrotka. W starożytnym Rzymie, za pomocą tych prostych podnośników dostarczano na arenę dzikie zwierzęta trzymane pod Koloseum.
Kolejną wzmiankę o windach znajdujemy w XI wieku. W 1000 roku, andaluzyjski inżynier Ibn Khalaf al-Muradi w manuskrypcie technologicznym “Księga Tajemnic” opowiada o przyrządzie podobnym do wyciągu, który został wykorzystany do zburzenia fortecy w Hiszpanii.
W XVIII wieku, dźwig przeistacza się w prostą windę osobową, która była nazywana „latającym krzesłem”. W 1743 roku jednopiętrowa winda została zainstalowana na zewnątrz balkonu króla Francji Ludwika XV. “Latające krzesło” było obsługiwane ręcznie poprzez ciągnięcie liny.
W 1795 roku, w Rosji samouk, wynalazca i ulubieniec Katarzyny II – Iwan Pietrowicz Kulibin wymyślił inny mechanizm działania dźwigu. W Pałacu Zimowym zamontowano windę, która był wprawiana w ruch przez pracę śruby.
W XIX wieku – w czasach przemysłowej rewolucji, dzięki wynalezieniu silnika parowego, dźwigi zaczęły zyskiwać na popularności. Wzrost zapotrzebowania na paliwo do transportu osób, na surowce kopalne oraz materiały do obsługi kopalń, wpłynął na masowe zastosowanie dźwigów w przemyśle.
W 1846 roku William Armstrong opracował żuraw hydrauliczny, który umożliwiał sprawny załadunek towarów na statki. Przy konstrukcji tego dźwigu użyto pompy wodnej, zastosowano również przeciwwagę. Ciężko jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie kto wynalazł windę, ponieważ zależy jaką windę weźmiemy pod uwagę.
Pierwsza winda osobowa
Pierwsze windy osobowe napędzane parą lub wodą powstały w połowie XIX wieku, ale nie sprzedawały się dobrze, ponieważ były powolne. Ponadto, cena windy była zawrotna. Właśnie z tego powodu, dźwig osobowy były utożsamiany z luksusem. Winda zyskała miano – “pokój wznoszący”, które wynikało z faktu, że kabina windy była zaprojektowana kunsztownie i oszałamiająco: lustra na ścianach, tapicerowane siedzenia, żyrandole.
Windy osobowe odniosły pewien sukces w hotelach w Nowym Jorku, Londynie i Paryżu, ale
były w większym stopniu atrakcją turystyczną niż środkiem transportu. Podróż windą była obarczona dużym ryzykiem (zerwanie się lin), przez co ludzie bali się z niej korzystać. To stale istniejące niebezpieczeństwo przyczyniło się do powstania przekonania, że przewóz osób dźwigiem jest dość ryzykowną propozycją.
Bezspornie, to właśnie bezpieczeństwo użytkowania wind stanowiło największy problem. Pomimo ciągłego postępu, od czasów starożytnych nie można było przełamać jednej, newralgicznej bariery. Nie było żadnego skutecznego rozwiązania, które mogłyby uchronić kabinę windy przed runięciem w dół w przypadku zerwania się liny.
Twórcy wind wiedzieli, że potrzebne jest urządzenie chwytne, które zadziała automatycznie w momencie przerwania liny, chroniąc w ten sposób pasażerów przebywających w kabinie. Przełom nastąpił w 1852 roku. W Nowym Jorku Elisha Graves Otis zapewniał świat, iż znalazł rozwiązanie, które gwarantuje, że kabina windy nie upadnie – jeśli lina pęknie, on jest też uważany za wynalazcę windy.
Chwytacze windy – opowieść o Otisie
W 1852 roku Elisha Graves Otis wynalazł chwytacze, które zrewolucjonizowały branżę transportu pionowego. Wydarzenie to jest często ogłaszane jako punkt zwrotny w historii dźwigów. Podczas światowej wystawy w 1853 roku, Otis zaprezentował pierwszy bezpieczny dźwig osobowy, który był napędzany silnikiem parowym. Dzięki temu wynalazkowi, dźwigi osobowe “przeniosły” się z hoteli do budynków powszechnego użytku.
Kolejnym motorem ewolucji wind stała się prędkość. Silnik parowy znika, ponieważ jest zbyt wolny. Innowacyjne, szybkie windy hydrauliczne zbudowane przez firmę Otis Elevator po raz pierwszy zainstalowano w ośmiopiętrowym budynku Equitable Life Building w centrum Manhattanu w 1870 roku. Warto zauważyć, że projekty Otisa były wówczas bardzo przełomowe, a firma Otis Elevator nadal jest liderem na światowym rynku w branży dźwigowej.
Chęć wznoszenia się coraz wyżej wymuszała kolejne zmiany technologiczne. Następnym impulsem było przejście z hydrauliki na silniki elektryczne. Pierwsza winda z napędem elektrycznym została przedstawiona w 1880 roku przez Wernera von Siemensa w Niemczech. W 1880 roku konstruktor z USA – Alexander Miles wynalazł automatyczne drzwi do windy.
Pierwszy wieżowiec Home Insurance Building, który został otwarty w Chicago w 1885 roku, miał cztery windy obsługujące 10 pięter. W 1889 roku dźwigi Otisa zainstalowano w wieży Eiffla, następnie w 1931 roku w nowojorskich drapaczach chmur – Woolworth Building i Empire State Building (73 windy) – symbolu nowej ery wind. Warto wspomnieć, że Empire State Building pozostanie najwyższym wieżowcem świata do 1970 roku.
Elektryczna winda osobowa została opracowana w pierwszych dwóch dekadach XX wieku i do dziś pozostaje branżową normą. Chwytacz Otisa zwiększył akceptację wind przez społeczeństwo do tego stopnia, że stał się standardem. W obecnych czasach, wszystkie urządzenia zabezpieczające windy opierają się na tym pomyśle. To właśnie wynalazek automatycznego hamulca bezpieczeństwa spopularyzował korzystanie z wind osobowych i utorował drogę dla nowoczesnych cudów architektonicznych, takich jak: Burdż Chalifa czy Shanghai Tower.
Jak winda zmieniła świat?
Zainstalowana w 1857 roku, w pięciopiętrowym domu towarowym pierwsza winda osobowa Otis szybko zmieniła panoramę świata. Szerokie zastosowanie dźwigów miało znaczący wpływ społeczno-ekonomiczny. Rozwój technologii dźwigowych umożliwił progres w budownictwie. Powstanie wysokich budynków umożliwiło rozwój wielu miast., dla przykładu: Tokio, Szanghaj, itp.
Najwyższe piętra budynków, w których niegdyś znajdowały się kwatery dla służby i mieszkania dla ubogich (im wyższa kondygnacja – tym niższy czynsz) stały się najbardziej pożądanymi lokalami. W budynkach mieszkalnych, przestrzeń bezpośrednio pod dachem została przekształcona w modne apartamenty z tarasami (penthousy). Doceniono to, że mieszkania na najwyższych piętrach zapewniają mniej hałasu ulicznego, więcej światła słonecznego i gwarantują lepsze widoki z okien.
Nie bez znaczenie jest też fakt, że windy osobowe odmieniły życie osobom starszym i z niesprawnościami ruchowymi. Dźwigi w budynkach mieszkalnych dały im możliwość samodzielnego i bezpiecznego podróżowania między piętrami. Dzisiaj osoby niepełnosprawne fizycznie i w podeszłym wieku mogą swobodnie przemieszczać się po szpitalach, przychodniach, biurach, po centrach handlowych i innych budynkach, podobnie jak reszta społeczeństwa. Niektóre windy w lokalach mogą być również wykorzystywane do celów przeciwpożarowych i ewakuacyjnych.
W dzisiejszych czasach, windy osobowe instaluje się nawet w niewysokich budynkach. Producenci dźwigów oferują wiele rozwiązań – różne rodzaje napędu, rozmiary, udźwig, wymiary kabiny. Obecnie stosowane systemy dźwigowe pozwalają na precyzyjne dopasowanie parametrów windy do struktury architektonicznej budynku oraz wielu innych wymagań. Prosta dźwignia z 236 p.n.e. przeszła olbrzymią ewolucję i dała początek efektywnym środkom transportu takim jak: dźwigi osobowe, osobowo-towarowe, windy szpitalne, samochodowe, budowlane, platformy towarowe czy małe windy gastronomiczne.
Kilka słów na koniec
Dźwig, jego wynalezienie wywarło znaczący wpływ na rozwój świata. Współcześnie, kiedy podróżujemy windami osobowymi, nie przykładamy zbytniej uwagi do historii rozwoju tych urządzeń i nie zastanawiamy się – jak działa winda. Nie doceniamy tego, jak dźwigi ułatwiły nam codzienne życie. Często jedynym momentem, w którym winda zajmuje nam uwagę, jest fakt, że drzwi windy pozostają zbyt długo otwarte lub musimy na nią trochę poczekać.
